تعریف وقف

وقف در قانون مدنی یعنی مال حبس و منافع آن تسبیل شود، به بیان ساده تر یعنی مالک مال را از ملکیت خود خارج می کند تا منافع آن صرف امور خیر شود.

---

ارکان وقف

به مالی که وقف شده «موقوفه»

به وقف کننده یا مالک آن «واقف»

به کسانی که مال برای آنها وقف می شود «موقوف علیه» گویند.

---

انواع وقف

وقف عام

به معنی وقف برای افراد نامحدود مثل دانشجویان رشته مهندسی مکانیک و یا وقف برای منافع عمومی مثل وقف برای ساخت درمانگاه.

وقف خاص

وقف برافراد مشخص و محدود مثل وقف بر اولاد یا وقف برای بیماران سرطانی بیمارستان دی.

تحویل (قبض) در وقف عام و خاص به عهده متولی است و در صورت عدم تعیین متولی در وقف خاص به عهده ی خود موقوف علیه یا نماینده ی آنان و در وقف عام به عهده ی حاکم است.

---

ویژگی های وقف

1. وقف کننده باید صاحب مال وقف شده باشد، وقف مال دیگری باطل است و وقف مالی که در رهن دیگری است صحیح نیست مگر شخص رضایت دهد.

2. عقد وقف نباید مدت داشته باشد عقدی که برای آن مدت ذکر شده است حق انتفاع رقبی است.

3. جهت وقف (راهی که قرار است منافع موقوفه در آن هزینه شود) باید مشروع باشد.

4. موقوف علیه باید مشخص باشند وقفی که موقوف علیه آن مشخص نیست باطل است.

5. وقف بر شخص معدوم باطل است مگر به تبع موجود به این معنا که واقف نمی تواند در حالیکه فرزندی ندارد برای نوه هایش مالی را وقف کند ولی اگر فرزندی داشته باشد می تواند به تبع وجود فرزندان برای اولاد آنها نیز وقف کند مثل اینکه بگوید مالم را برای فرزندانم نسل به نسل وقف می کنم.

6. وقف از عقودی است که به صورت مجانی یعنی بدون گرفتن هیچ پولی در ازای مال موقوفه ایجاد می شود و حتی شرط عوض در آن موجب باطل شدن این عقد است. مثال اگر شخصی بگوید مالی را برای فقرا وقف میکنم به شرطی که 10میلیون به من بدهند. این شرط باعث باطل شدن عقد می شود.

7. واقف نمی تواند مال را برای خود وقف کند.

8. عقد وقف با تسلیم و تحویل مال موقوفه کامل می شود و تا قبل از تسلیم واقف می تواند مفاد آن را تغییر داده یا حتی از وقف مال پشیمان شود ولی بعد از آن او دیگر هیچ حقی نسبت به مال موقوفه ندارد.

اداره مال موقوفه

مال پس از وقف دارای شخصیت حقوقی می شود و اداره ی آن معمولا به عهده متولی تعیین شده توسط واقف قرار می گیرد و او می تواند این مسئولیت را بپذیرد یا رد کند و در صورتی که تولیت را بپذیرد عزل او ممکن نیست فقط در صورتی که تخلفی انجام دهد دادگاه برای انجام امور می تواند شخص دیگری را در کنار او نصب کند که در اصطلاح به این عمل ضم امین گویند.

البته ممکن است که واقف برای متولی ویژگی مشخصی را شرط کند که اگر این ویژگی را از دست دهد خود به خود منعزل می شود در واقع سمت تولیت را از دست می دهد مثال این موضوع زمانی است که مثلا ویژگی امانت داری برای متولی، به عنوان یک شرط اساسی در نظر گرفته شده است و او به نحوی مرتکب خیانت در امانت می شود لذا به علت از دست دادن این ویژگی منعزل می شود.

اداره ی اوقاف متولی وقفیات عام است.

ممکن است واقف سهمی از منافع مال موقوفه را برای متولی به عنوان حق الزحمه او قرار دهد.

واقف می تواند برای انجام بهتر امور توسط متولی شخصی را نیز به عنوان ناظر مشخص کند.

• ناظر استصوابی ناظری است که متولی برای انجام تمام کارها باید با او مشورت کند و بدون نظر او نمی تواند کاری انجام دهد.
• ناظر اطلاعی ناظری است که متولی تمام کارهای خود را فقط به او اطلاع می دهد.

خرید و فروش ملک وقفی

فروش مال موقوفه فقط درشرایط خاصی امکان دارد:

• خرابی مال موقوفه به طوری که تعمیر یا اصلاح آن ممکن نباشد.
• اختلافات شدید حاصله بین موقوف علیهم طوری که بیم قتل و خونریزی رود.

اگر مال موقوفه فروخته شود باید با پول آن هدف واقف به نحو دیگری اجرا شود و برای اینکار کسب مجوز از سازمان اوقاف و امور خیریه ضروری است.

در بعضی موارد ممکن است با توجه به شرایط، نه فروش مال موقوفه ممکن باشد نه استفاده از آن. در این شرایط می توان مال موقوفه را اجاره داد.

مستاجر در صورت تمایل به ساخت بنا در زمین موقوفه باید ابتدا وجهی را به متولی پرداخت کند و تا اخر عمر نیز که زمین در اختیار اوست طبق روز اجاره بدهد ولی بنای ساخته شده در زمین موقوفه متعلق به خود مستاجر است و حتی پس از اخذ پایان کار می تواند برای آن سند نیز بگیرد.

---

وقف مال مشاع

هرگاه یکی از شرکا سهم خود از مال مشترک را وقف کند، وقف مال مشاع ایجاد می شود.

این وقف چه از نظر شرعی چه از نظر قانونی صحیح می باشد.

شریک برای وقف سهم خود نیاز به اذن و اجازه ی سایر شرکا ندارد ولی اداره ی آن با نظر و اجماع سایر شرکا امکان پذیراست در وقف مال مشاع متولی اختیار تام ندارد بلکه باید تمام کارهای مربوط به وقف را با نظر سایر شرکا انجام دهد. درست است که قانون اجازه ی وقف مال مشاع را بدون رضایت شرکا داده است اما تصرف مادی در آن باید با رضایت آنان باشد.

در این مورد باید توجه داشت که در هر موضوعی مخالفت حتی یکی از شرکا نیز اهمیت دارد و حتما باید برای انجام هر عمل، همه رضایت داشته باشند.

اگر مال وقف شده از اموال غیرمنقول (خانه ، زمین و امثالهم) باشد بهتر است در دفتر ثبت اسناد و املاک ثبت شود و اگر مال وقف شده از اموال منقول (ماشین و…) باشد نیز باید تشریفات مربوط به ثبت آن مثل ذکر موضوع وقفیت در سند مالکیت ناجا رعایت شود.